Jo më 1997 - No more 1997 !: Çmimet po shkojnë në qiell. Ku po shkojmë ?!

Ky shkrim është shkruar për Hermesnews

Çmimet po shkojnë në qiell Ku po shkojmë ?!

Ka dy fenomene në ngritjen e çmimeve. Një fenomen që do ta quanim normal që është tendenca ngritjes së çmimeve, një tendence kjo e vazhdueshme. Për ta kuptuar fenomenin po bëjmë një krahasim. Çmimi i një buke apo i këpucëve para 10 viteve nuk ishte i njëjtë me çmimin e një buke apo një këpuce sot. Flasim për të njëjtën bukë apo të njëjtë këpucë (palë..) dhe për të njëjtën sasi. Ky fenomen përbënë një fenomen normal dhe është përgjegjësia e bankave dhe e qeverive që të kontrollojnë këtë fenomen dhe për ta mbajtur atë në kufij normal. Ky fenomen njihet si inflacion. Në kufijtë e 2-3 përqindëshit ky është një fenomen normal. Por ngritja e çmimeve e menjëherëshme dhe zhvlerësimi i monedhës vendase (kujtojmë fenomenin e ngritjes së çmimeve në fillimin e viteve 1990 në Shqipëri por dhe në të gjitha vendet që kaluan nga një ekonomi e kontrolluar në një ekonomi tregu) është një fenomen që del nga normalja dhe përbënë atë që quhet hyperinflacion. Një fenomen tjetër është ai i deflacion ( kur kemi rënien e çmimeve) dhe desinflacion kur përqundjet e interesit bien nën zero. Shembulli i krizës japoneze të 1997 është domethënës.

Çmimi i naftës po dyfishohet apo trefishohet.

Nafta është një produkt i veçant dhe si i till dhe faktorët që ndikojnë në ndryshimin e çmimit nuk janë të njëjtë me atë të produkteve të tjera. Nafta e quajtur edhe ari i zi për vlerat që ajo ka në jetën e njerëzimit, është një produkt që kontrollohet nga prodhuesit e saj dhe kryesisht nga vendet e OPEK-ut. Pra ndryshe nga ç'mund të mendohet nafta është një monopol që domethënë, prodhuesit (OPEK) mund të fiksoj kuotat e prodhimit dhe mund të fiksoj dhe çmimin e shitjes së naftës. Në çmimin e naftës së kohëve të fundit ndikon dhe hyrja e Kinës dhe e Indisë në vendet në zhvillim. Kjo do të thotë se këto vende kanë nevojë për energji dhe kryesisht për naftë. Pra një rritje e kërkesës për një prodhim si nafta çon në rritjen e çmimit të saj. Por nga ana tjetër rritja e çmimit të naftës ndikon mbi çmimin e gjithë produkteve të tjera sepse ka të bëjë me ngritjen e kostos së transportit.

Po drithrat pse po shtrenjtohen për ditë e më shumë ?

Nuk është folur ndonjëherë për çmimin e drithërave të paktën në Perëndim. Ndonëse drithërat janë produkte jetike në disa vende në zhvillim, në vendet e zhvilluara herë mbas here nuk dinë se çfarë të bëjnë me superprodhimet në sektorin e drithërave. Por së fundi dhe drithrat janë futur në listën e artikujve që po shtrenjtohen me një shpejtësi të pazakonte. Pse ? Ajo që tham për naftën ndikon tek drithrat pra çmimi i naftës bënë që transposrti i drithrave ti shtohet çmimit të vetë drithërave. Por ka dy arsye të tjera që i bëjnë drithërat të flitet për to. Këtë vit, thatësira dhe kushte të tjera kanë bërë që Rusia apo shumë vende të Azisë nuk kanë mundur të realizojnë prodhimin e pritshëm të drithrave. Kjo bënë që drithrat të shtrenjtohen përderisa ato bëhen edhe më të rralla. Duke qenë se tregëtia është gjithnjë e më tepër e hapur, çmimet e drithërave ngrihen ngado si në vendet që importojnë dhe ata që prodhojnë vet këto produkte. Sigurisht duhet llogaritur një avantazh që vendet prodhuese kanë që ka të bëjë me transportin. Vendet prodhuese nuk shtojnë koston e transportit që vendet importatore nuk kanë se si ta evitojnë.

Arsyeja e dytë e ngritjes së çmimit është e lidhur me zbulimet e fundit në drejtim të produkteve zvendësuese të naftës dhe produkteve të saj. Konkretisht, së fundi drithërat (misri) po shfrytëzohen për prodhimin e etanolit një produkt që u shtohet karburanteve për ti bërë ato më ekologjke apo më të pastra për natyrën. Në Amerikën e Veriut (ShBA e Kanada) një pjesë e prodhimit të misrit është i destinuar për industrin e prodhimit të etanolit, një industri e re por që po merr përmasa gjithnjë e më të mëdha. Së fundi Kombet e Bashkuara po kundërshtojën përdorimin e drithrave për qëllime industriale. Sipas tyre, misri që destinohet për industrin pakëson ndihmat për vendet afrikane dhe të tjera vende të varur nga ndihmat ushqimore të Perëndimit.

A mund të reagohet ndaj ngritjes së çmimeve ?

Në ekonomi janë disa fenomene që nuk kanë nevojë për ndëryrje. Kështu ndodh dhe për çmimet. Njerëzit reagojnë nga instikti. Kur një konsumator shikon çmimin e benzinës të rritet, reagon dhe gjen një mënyrë për zvendësuar këtë produkt me një tjetër. Në të gjithë botën po merren masa për të evituar varësinë nga nafta dhe nënproduktet e saj. Kështu disa nga masat janë mjetet e transportit të përbashkëta (autobus, metro etj.) përdorimi gjithnjë e më shumë i biçikletës apo dhe përdorimi i makinave ekologjike.

Por shteti ka mekanizma për të zbutur efektet e ngritjes së çmimeve sidomos për të përballuar ngritjen e çmimit të karburanteve. Ndihma për transportet bashkiake, nxitja e përdorimit të mjeteve të transportit të përbashkëta duke subvencionuar këtë transpost, nxitja e bleres së automjeteve ekologjike apo që respektojnë mjedisin etj etj. Por shteti mund të nxis prodhimin e brendëshêm të produkteve që bëhen gjithnjë e më shumë tê shtrenjta si dhe modernizimi i prodhimit në sektorët që prodhimet shtrenjtohen. Por në të gjitha këto masa duhet mbajtur parasysh dhe faktor të tjerë si për shembull ruajtja e një ekuilibri midis nevojave të sotme dhe atyre të nesërme. Pra ruajtja e rezervave kombëtare sidomos në hidrokarbure. Në fushën e bujqësisë modernizimi i saj do të ishte reagimi më i mirë ndaj ngritjes së çmimeve.

Aje Nuro

Montreal, nëntor 2007

anuro@albemigrant.com